Sayfalar

24 Haziran 2011 Cuma

tekamül etmiş toplumlar ve kara ütopya

Kara ütopya içerisinde geleceğin iktidarları ve toplumlarına bakışta iki çizgi belirginleşir. (1)


Birinci bakışta...
... hakim (yada hakim olmaya çalışan) bir güç altında yaşamak mecburiyetinde bırakılan insanlar üzerine kuruludur. Bu tarz kara ütopyalarda otoriteye karşı oluşmuş bilinç sahibi insanlar ve olması kuvvetle muhtemel insanlar sistemin kontrolündedir. Sistem ve onun memurları süreçlerin istenmeyen yollara sapmaması için toplumu ve bireyleri sürekli olarak sistemli bir propagandaya maruz bırakır ve düşman icat eder. Her bir örnekte düşmanların düşmanlığını gösterici sebepler aranır. Tabi buna maruz kalan halk ise tek bir bütünü oluşturmaz. Ütopyacılar içinse bunların tarafı olan sivil bir halk vardır. Bu halkın az bir kısmı işin farkında, çoğunluklu bir kısmı durumları sezmekte, ama daha da çoğu hiç bir şeyin farkında olmadan yaşamaktadır.

Kara ütopyanın 'alt-metin'indeki noktalardan birisi de: Sanki kitlelerin baskı ve kontrol mekanizmalarından kurtulması ile öznesi muğlak olarak kendiliğinden dönüşeceğine dair yüksek bir beklenti taşımasıdır.

Kara ütopik kurgular (ister sinema, ister roman, ister diğer disiplinlerde) soğuk savaş zamanında Sovyetler'e karşı kullanılan en büyük araçtı. O kadar ileri gittiler ki Sovyetler ile Hitler Almanyası arasında bağ bile kurdular. 1980'lerde kodlamalarda komünizm çirkin, boyaları dökülmüş binalar-duvarlar, eski teknolojiler ve incelikten anlamaz kaba-saba ideoloji kurbanı memurlarken; özgürlük yeni modern binalar istediklerini söyleyip-yapan-giyen öngörülü ve hoşgörülü gelişmiş ülke insanları olarak kuruldu.

Kara ütopya bir çoğu savunulamayacak yanlışların da yardımı ile soğuk savaşın tarafı yapılıp kurban edildi. Bugün okuyucular George Orwel'ın 1984 romanında geçenleri bugünün kapitalist ülkelerinde mi yoksa geçmişin sosyalist ülkelerinde mi daha kolay bulur? Oysa bu roman hala soğuk savaşın kodlamasında okunuyor. Ne demek istediğimi açıklamaya çalışayım:
Kanada'nın, British Columbia eyaletinin en büyük şehri Vancouver'dır. Dünya şehir istatistikleri yaşam kalitesi ve güvenlik açısından dünyanın yaşanabilir en iyi şehirleri arasında gelir. Genelde ilklerdedir. (2) Bundan bir hafta önce Vancouver'ın hokey takımı Canucks (toplu taşıma otobüslerinin ışıklı levhalarında bile 'Go Canucks Go' yazar) Stanley Kupası maçında elenince taraftarlar şehirde arabaları, işyerlerini yakıp yağmalamıştır. 

Dünya basını ise bu olayı sokakta bir çiftin yere yatıp öpüştüğü fotoğraflar ile verdi. 
Dünya listelerinde yerini korumak isteyen Vancouver neredeyse tam bir polis devleti, sokaklar evsiz ve işsiz dolu. 2010 Kış Olimpiyatları'nın masraflarını çıkarmak ve diğer giderler için bütün vergileri % 12'ye çıkardılar. (3) İnsanların vergilere, pahalı yaşama karşı şikayetleri gırla. Şehri dünya zenginlerine pazarlamak için ellerinden geleni yapan şehir yönetimi bizim 'lumpen proleter' adını verdiğimiz kesimi iyice baskı altına almıştı.  
İsyan ardından Facebook'ta açılan 'Vancouver Riot' başlıklı gruplarda insanlar çektikleri fotoğraflar ve videolar üzerinden insanları ihbar ediyorlar. Sloganları ise: This isn't real Vancouver - Bu gerçek Vancouver değil. Yazılanları Türkçe'ye çevirdiğimizde neredeyse bizdeki hakim sağcı-muhafazakar dille birebir aynı. Nasıl olur diyorsunuz? 
Oysa ki bu ülkelerin gelişmiş olması ve bu tür olayları bizdeki gibi karşılamaması gerekiyordu. Öyle olmadı. Gelişmiş-özenilen ülke olmak kendi vatandaşları için her zaman çok bir şey ifade etmez. (4) Çünkü bu gelişmişlik vatandaşların yaşamlarından bizden çok bir değişiklik ifade etmez. Yine çalışmak zorundadırlar. Hem de bizim gibi ülkelere göre daha büyük bir ciddiyetle. İç dayanışmaları olmadığı için kaybeden tam anlamı ile bir kaybeden olur. 
Vancouver'da ciddi bir otorite kontolü var. Bu yüzden İstanbul'da görsem şaşırmayacağım görüntüleri Vancouver'da görünce şaşırdım. Ama şiddetin neden polislere ve polis araçlarına yöneldiğini iyi anlıyorum.

Soğuk Savaş döneminde Batı istenilen özgürlükleri barındırması ile propaganda ediliyordu. Bugün Vancouver'da insanlara sorduğunuzda gerçek bir demokrasinin olduğu ülkede yaşıyorlardır. Soruyu sorduğumuz kişinin son bir yıl içinde hükümetin çıkardığı yasalardan, Kanada'nın nerelere asker gönderdiği hakkında muhtemelen bir bilgisi yoktur. Ülkesi ona Afganistan'daki birinden yada dünyanın başka yoksul ülkelerine göre daha iyi bir yaşam sunuyordur. Bu süreci bozacak her hangi bir eylemde ise bizim demokratın yüzü görülür. (5)
Kara ütopya görmediği nokta ise bu güçlü otoritenin memurları dışında gerektiğinde onun için çalışabilecek gönülülerinin olmasıydı. Komünist yada faşist ülkelerde olduğu söylenen otoriter zihniyet, kapitalist ülkelerde mutlu çoğunluğun cahil kontrolü ile güçlenmişti. Soğuk savaşın özgürlükler cenneti olarak kodladığı Batılı, demokratik ülke yaşamı böyleydi. 
Bu kadar yazdıktan sonra kara ütopyayı salt siyasi bir taraf olarak gördüğüm düşünülmesin, ciddiye aldığım için bunları yazma gereği hissediyorum.


İkinci bakışı...
... tek bir kavram ile tarif etmek gerekirse bu: Duyarsızlıktır. memurları ve diğer sistematikleri ile çok aşırı güçlü bir otorite (devlet-hükümet) yapısı yoktur yada görünmez. Oysa olan onlarca acı olaya karşı insanlar duyarsızdır. Sokakta insanlar ölür; insanlar yanlarından geçip eve gider. Dünyanın bir yerinde savaş çıkmıştır; gazetenin sayfası değişir, kanal geçilir. Hükümetin bir üyesi yolsuzluk yapmıştır; sorumluluk savcılara bırakılır. Eğitim sistemi eleştirel her düşünceye karşı sinik bir saldırıya geçmiştir; öğretmen verileni sorgulamadan tekrarlar. Daha da kötüsü kendine muhaliflik yakıştıran kişi bile bu duruma itiraz etmez. İnsanlar otorite için güçlü bir tehlike değildir.

20. yüzyılda kara ütopyanın bu eylemsiz insan/toplum yorumu çok fazla konu edilmedi. A. Huxley dışında, beklenen gittikçe bilinçlenen insanlara karşı sertleşen ve kontolü artıran devlet sistemi idi. Bu öngörünün gerçekleşeceği düşünülen toplumlarda bilinçleri köreltilen bir toplumsal yaşam yerini; duyarsızlaştırılmış insanlar aldı. Olaylar kendi çıkarlarına, yaşam alanlarına girmediği sürece sessiz her yaşananı onaylar bir şekilde yaşayan insanlardı. Daha da korkuncu çıkarları zedelendiğinde yada yaşam alanlarında istenmeyen olaylar yaşandığında, sistemin en vahşi hakimleri olmuş zombiler olarak sokağa çıkıyorlardı. En gerici yasaları ve uygulamaları savunuyorlardı. Kendi 'üstün ve kutsanan varlıkları' ile başkalarının kaderlerin hakkında bir diktatör gibi rahatça konuşup kararlar alabiliyorlar.

Korkunç gibi görünen bu yorumun benzer bir örneğini onca adaletsizliğin yaşandığı ülkemizde iktidarın nasıl onay aldığını görerek bir daha şahit olduk. Güce karşı "ben yok" diyen, istikrarlarının bozulmasına karşı birer hakim ve polise dönen konformist toplumlar karşımızdaki.

Kesişim Yeri
Kara ütopyalar sanat pratiklerinin; diğer ütopyalar ise mücadele/siyaset pratiklerinin konusudur.
İkisi arasında geçişi ise gündelik yaşam ve olaylarda görebiliriz. Kara ütopya, yazar ve sanatçıların gelecek projeksiyonuna yansıyanlarken bunları bertaraf edecek olan eleştirel akıldır. Eleştirel deyince uzlaşmaz yada her durumu kendine göre yorumlamayı kastetmiyorum. Eleştirel akıl, farkındalık sorumluluğu yükler ve bunun oluşturulması örgütlerin, birliklerin yükümlülüğü görülse bile daha fazlası ile kişisel sorumluluğun eseridir. Gündelik yaşam ve olaylar her zaman eleştirel ve öznesi ile barışık bir farkındalığı zorunlu kılar. Eleştirel ve öznesi ile barışık bir farkındalık kara ütopya ile diğer ütopyalar arasında kurulucak bir sarkaçtır.

***
Son sözü Külüstür Turgut (Koraltan) Abimiz'den alıyoruz: “Tekamül etmiştir cemiyette hayvanlığın da tekamülü takdire şayandır”.


Notlar:
(1) Ayrımı yaparken kara ütopya - bilim kurgu ortak yapımı olan gelecekte bilimsel araştırmalar sonucu ve/veya uzaydan gelecek felaketlere göre kurgulanmış yapıtları (roman, film) ayrıma katmadığımı söylemeliyim. 
(2) Tam bu sıralmaları nereden bulabilirim derken karşıma çıktı. Oray Eğin'in köşesinden alıyorum:
"Monocle (Dergisi), listesini çok temel kriterlere göre belirliyor: İş olanakları, dünyayla bağlantı, toplu taşıma ağı, suç oranı... (...)
Monocle'ın yaşam kalitesi en yüksek 25 şehir listesi: 1-Helsinki 2-Zürih 3-Kopenhag, 4-Münih 5-Melbourne 6-Viyana 7-Sydney 8-Berlin 9-Tokyo 10-Madrid 11-Stockholm 12-Paris 13-Auckland 14-Barcelona 15-Singapur 16-Fukuoka 17-Hong Kong 18-Portland, Oregon 19-Honolulu 20-Vancouver 21-Kyoto 22-Hamburg 23-Lizbon 24-Montreal 25-Seattle" 
Yazının tamamını okumak için: Yine ilk 25'te yokuz - Oray Eğin
Eğin'in bu şehirleri tanımlarken kullandığı "sıkıcı" olma durumunun çokta yerinde göründüğünü söylemeliyim.
(3) Olimpiyat yatırımlarından birisi de bütün yol ve kritik noktaların izlendiği İstanbul'daki MOBESE sistemi benzeri bir kamera sistemi yerleştirilmesi oldu. Milyon dolarla ifade edilen sistemin kurulumu ise kameralar sonucu kesilen trafik cezaları ve vergilerle ödendi.
(4) Gelişmiş ülke vatandaşına bir örnek vereyim: 1 Dolarlık Soygun. Bizimkiler Green Card'ın peşinde koşarken, o ülkenin vatandaşı ise bizim gibi 'geri' bir ülkede bile olan Yeşil Kart'ı olmadığı için kendi başına sağlık sigortasını hazırlıyor.
(5) Gruplara katılmış çoğu kişinin idiot, salak, hapis kaçkını diyerek hakaret ettikleri isyancıları Afganistan'a göndermeyi öneriyorlar. Giderlerse savaş hemen bitermiş. Kanadalı askerlerin Afganistan'da ne işi olduğunu sorduğunuzda ise dünyayı kurtarmak için orada olduğunu söylüyorlar.  Her aşağılayıcı sıfatın yakıştırıldığı isyancı lumpenlerin siyasal bilinci bile bunları söylemeyecek kadar ileridedir. En azından bildiğim örneklerden rahatça söyleyebilirim.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder